W sierpniu 2022 roku nastąpił przełom w gospodarce wodno-ściekowej – nowelizacja Ustawy o Utrzymaniu Czystości i Porządku w Gminach całkowicie zmieniła dotychczasowe zasady. Skontaktowaliśmy się z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Środowiska w całej Polsce, aby sprawdzić, jak zmiany te wpłynęły na procesy zarządzania nieczystościami ciekłymi w gminach oraz jak przebiega weryfikacja przestrzegania nowych przepisów.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Praktycznych aspektów wdrożenia nowych przepisów środowiskowych
- Najczęstszych wyzwań gmin w zarządzaniu gospodarką wodno-ściekową
- Strategii monitoringu stosowanej przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska
Rewolucja w przepisach i pierwsze kontrole
Nowelizacja ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2023 r. poz. 1469, z późn. zm.). z sierpnia 2022 roku wprowadza kluczowe zmiany w podejściu do gospodarki ściekowej. Po raz pierwszy samorządy zostały zobowiązane do kompleksowego i systematycznego monitorowania procesów związanych z nieczystościami ciekłymi.
Celem kontroli Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska jest weryfikacja gospodarowania nieczystościami ciekłymi powstającymi na terenie gminy. Kontrole rozpoczęły się w drugiej połowie 2024 roku, a ich zakończenie przewidziano na koniec grudnia 2024 r.
Główne cele zmian:
- Uszczelnienie systemu kontroli nad gospodarką wodno-ściekową
- Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców
- Ochrona środowiska naturalnego przed zanieczyszczeniami
Kryteria wyboru gmin
Wybór gmin do kontroli w zakresie gospodarowania nieczystościami ciekłymi w 2024 roku został przeprowadzony zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (GIOŚ). Wytyczne opracowane przez GIOŚ wprowadziły precyzyjne kryteria pozwalające na rzetelną i reprezentatywną ocenę różnych obszarów pod względem gospodarowania ściekami.
Każda jednostka Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska miała za zadanie wyselekcjonować co najmniej dwie gminy z różnych kategorii wielkościowych, określonych poprzez równoważną liczbę mieszkańców (RLM):
- Gminy małe: 2 000 – 10 000 mieszkańców
- Gminy średnie: 10 000 – 15 000 mieszkańców
- Gminy duże: 15 000 – 100 000 mieszkańców
- Gminy bardzo duże: 100 000 – 150 000 mieszkańców
- Gminy metropolitalne: powyżej 150 000 mieszkańców
Przy wyborze gmin do kontroli brano pod uwagę więcej niż tylko kryterium wielkości. Istotnym czynnikiem była również liczba mieszkańców korzystających ze zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. W sytuacjach, gdy w jednej kategorii wielkościowej brakowało wymaganej liczby gmin, inspektorzy mogli zwiększyć liczbę kontrolowanych gmin w innych kategoriach.
Źródłem informacji służących selekcji gmin były sprawozdania przedkładane przez lokalnych samorządowców – wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Dokumenty te zawierały kluczowe dane dotyczące m.in.:
- Liczby funkcjonujących zbiorników bezodpływowych
- Stanu realizacji obowiązków wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
Podczas oceny sprawozdań WIOŚ zwracał szczególną uwagę na ich:
- Terminowość
- Kompletność
- Ewentualne sygnały nieprawidłowości
Szczególnie istotne było zidentyfikowanie gmin, które mogły mieć problemy z kontrolą legalności usuwania ścieków z nieruchomości.
Jak WIOŚ kontroluje gminy?
W zakresie gospodarowania nieczystościami ciekłymi, Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska realizują kompleksowe kontrole w oparciu o przepisy ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (u.c.p.g.), w tym szczególnie przepisy zawarte w art. 3 ust. 6, art. 6 ust. 5a oraz art. 6 ust. 5aa. Inspektorat weryfikuje zarówno dane zawarte w sprawozdaniach, jak i realizację obowiązków, jakie ciążą na gminach, dotyczących gospodarki nieczystościami ciekłymi.
Inspektorzy przeprowadzają dogłębną analizę dokumentacji gminnej, która ujawnia faktyczny stan gospodarki wodno-ściekowej. W ramach weryfikacji dokumentacji szczególną uwagę zwraca się na sprawozdania gmin, które muszą być nie tylko terminowo składane, ale również odzwierciedlać rzeczywisty stan infrastruktury.
Kluczowym elementem jest porównanie danych zawartych w sprawozdaniach z faktyczną ewidencją zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków. Inspektorzy skrupulatnie sprawdzają każdy dokument, weryfikując nie tylko obecność wymaganych informacji, ale także ich merytoryczną spójność i wiarygodność.
Inspektorzy dokładnie sprawdzają:
- Sprawozdania gmin
- Terminowość przekazywania danych
- Zgodność ewidencji ze stanem faktycznym
Inspektorzy weryfikują, czy gminy skutecznie nadzorują proces zawierania i realizacji umów z przedsiębiorcami zajmującymi się wywozem nieczystości. Szczególny nacisk kładzie się na częstotliwość i systematyczność kontroli prowadzonych przez władze gminne, oceniając ich skuteczność w egzekwowaniu przepisów.
Ocena infrastruktury to kompleksowe spojrzenie na przyszłość gospodarki wodno-ściekowej w gminie. Inspektorzy nie tylko sprawdzają aktualny stan, ale również analizują strategiczne plany rozwoju sieci kanalizacyjnej. Kluczowym elementem jest weryfikacja lokalnych regulaminów i ich zgodność z aktualnymi przepisami ochrony środowiska.
WYZWANIA SAMORZĄDÓW
Kontrole WIOŚ odsłaniają złożoność wyzwań, przed którymi stoją polskie gminy. Najczęściej pojawiające się problemy to nie tylko kwestie techniczne, ale również organizacyjne i świadomościowe.
Największym problemem w gminach okazało się nie sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem i stosowaniem przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (u.c.p.g.). W wielu przypadkach brakowało planów kontroli oraz ewidencji zbiornikówezbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków. Gminy miały również trudności z jednoznaczną interpretacją zapisów ustawy, co prowadziło do niespójnych i niekompletnych informacji.
WIOŚ dysponuje szeregiem narzędzi prawnych, które skutecznie motywują gminy do przestrzegania przepisów. System kar został tak skonstruowany, aby być zarówno dotkliwy, jak i sprawiedliwy.
Mniejsze uchybienia skutkują karami od 500 do 5 000 złotych, podczas gdy poważne zaniedbania mogą oznaczać kary nawet do 50 000 złotych. Możliwość wszczęcia postępowania administracyjnego stanowi dodatkowy mechanizm presji na samorządy, wymuszający kompleksowe podejście do gospodarki wodno-ściekowej.
Podsumowanie
Pamiętajmy, że dbałość o środowisko to nasz wspólny obowiązek. Kontrole WIOŚ to nie straszak, ale szansa na poprawę naszej lokalnej infrastruktury ekologicznej. Każda gmina może i powinna być wzorem w zakresie odpowiedzialnego zarządzania gospodarką wodno-ściekową.
Chcesz dowiedzieć się więcej o ochronie środowiska? Śledź nasze kolejne publikacje!
Źródło: Wniosek o udostępnienie informacji publicznej złożony przez Instytut Edukacji Środowiskowej do Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska z dnia 19.09.2024 r.