Instytut Edukacji Środowiskowej, przy współpracy z Ideą 3W Banku Gospodarstwa Krajowego oraz Kancelarią Prawną Jędrzej Bujny, przygotował raport, który pokazuje faktyczny stan kontroli mieszkańców w zakresie regularnego opróżniania zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. Wynika z niego, że gminy mają spory problem z terminowym wypełnieniem obowiązków ustawowych.
Nowelizacja Ustawy Prawo wodne i niektórych innych ustaw, która weszła w życie 9 sierpnia 2022 roku, wprowadziła nowe obowiązki kontrolne i sprawozdawcze dla gmin. Obejmują one m.in. kontrolę, czy właściciele posesji, na której znajduje się zbiornik bezodpływowy lub przydomowa oczyszczalnia ścieków mają podpisaną umowę z firmą asenizacyjną na odbiór nieczystości ciekłych i czy opróżnianie zbiorników odbywa się regularnie. W przypadku braku umowy bądź też braku potwierdzeń wywozu nieczystości, gminy mają do dyspozycji szereg instrumentów prawnych takich jak np. wywóz zastępczy. Gminy zobowiązane są do kontroli szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków minimum raz na dwa lata. Pierwszy cykl kontroli powinien zakończyć się do 9 sierpnia 2024 rok.
Postanowiliśmy sprawdzić, w jaki sposób samorządy radzą sobie z nowymi obowiązkami kontrolnymi i sprawozdawczymi, które wynikają z nowelizacji Ustawy Prawo wodne i innych aktów prawnych, które weszły w życie w sierpniu 2022 roku. Wspólnie z Ideą 3W Banku Gospodarstwa Krajowego i Kancelarią Prawną Jędrzej Bujny zapytaliśmy gminy o stan faktyczny prowadzonych kontroli. Wnioski zawarliśmy w raporcie „Stan przeprowadzania kontroli opróżniania zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków”.
– Przyjęte przepisy, w zakresie zarządzania nieczystościami płynnymi były długo wyczekiwanym krokiem w kierunku uporządkowania systemu obiegu nieczystości płynnych na terenach nieskanalizowanych. Jakość wody, z której codziennie korzystamy, ma istotne znaczenie dla jakości naszego zdrowia i życia, dlatego trzeba zadbać o każdy element w procesie obiegu – mówi Agata Sobolewska, ekspert zespołu 3W odpowiedzialnego za obszar wody. – Opublikowany przez BGK we współpracy z Instytutem Edukacji Środowiskowej raport ocenia nie tylko stan przygotowania gmin do wypełniania nowych obowiązków, ale także diagnozuje luki procesu kontroli i problemy, z którymi spotykają się gminy, dostosowując się do nowych regulacji – dodaje Agata Sobolewska.
Wojciech Witowski, prezes Instytutu Edukacji Środowiskowej podkreśla znaczenie raportu: – Badanie pokazuje, że pomimo istotnych zmian w przepisach prawnych, wiele samorządów nadal zmaga się z implementacją efektywnego systemu kontroli. Gminy nie posiadają planów kontroli i narzędzi, które ułatwiłyby wypełnienie obowiązków ustawowych. Jest to niepokojące, biorąc pod uwagę bliski termin zakończenia pierwszego cyklu kontrolnego w sierpniu tego roku.
Z przygotowanego przez nas raportu jasno wynika, że w 2023 roku gminy skontrolowały zaledwie 25% posesji, na których znajdują się zbiorniki bezodpływowe lub przydomowe oczyszczalnie ścieków. Aż ¼ gmin nie przygotowała nawet planu kontroli, który usprawniłby pracę urzędników. Czas na zakończenie dwuletniego cyklu kontroli minie 9 sierpnia, tymczasem aż 11% przebadanych gmin nie przeprowadziło w 2023 roku żadnej kontroli. Niedopełnienie obowiązków ustawowych grozi wysokimi karami finansowymi dla samorządów.
Problemem dla gmin jest niewystarczająca liczba pracowników oddelegowanych do przeprowadzania kontroli oraz wysokie koszty pracy. Jak wynika z przeprowadzonego przez nas badania, samorządy przeznaczają na kontrole aż 1/3 etatu, co generuje koszt w wysokości 2 500 zł miesięcznie. Rocznie wywiązanie się z ustawowego obowiązku w tym zakresie średnio kosztuje gminę 30 000 zł. W skali całego kraju, gminy wydają na przeprowadzenie kontroli posesji, na których znajdują się zbiorniki bezodpływowe lub przydomowe oczyszczalnie ścieków, ponad 75 mln zł rocznie.
Pełna wersja raportu „Stan przeprowadzania kontroli opróżniania zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków” jest dostępna na stronach Instytutu Edukacji Środowiskowej oraz Idei 3W.